Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã có báo cáo tiếp thu, giải trình ý kiến của Thường trực Chính phủ về dự Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi).

Liên quan việc rút bảo hiểm xã hội một lần, tiếp thu ý kiến Thường trực Chính phủ, trên cơ sở ba phương án đã báo cáo, bộ tổng hợp và xây dựng thành hai phương án để báo cáo xin ý kiến Chính phủ.

Trong đó, phương án 1 dự kiến người bắt đầu tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) từ năm 2025 không được nhận BHXH một lần.

Hai phương án hạn chế rút BHXH một lần

Trong đó, phương án 1 quy định quyền nhận BHXH một lần đối với hai nhóm. Cụ thể, nhóm 1 với người lao động đã tham gia trước khi Luật BHXH (sửa đổi) có hiệu lực, sau 12 tháng nghỉ việc, có nhu cầu thì được nhận BHXH một lần. 

Nhóm 2 với người lao động bắt đầu tham gia BHXH từ khi luật sửa đổi có hiệu lực trở đi (dự kiến 1-1-2025) không được nhận BHXH một lần. Trừ các trường hợp đủ tuổi hưởng lương hưu mà chưa đủ năm đóng để hưởng lương hưu, ra nước ngoài để định cư hoặc mắc một trong các bệnh nguy hiểm tính mạng.

Theo Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, về ưu điểm, phương án này dần từng bước khắc phục được tình trạng hưởng BHXH một lần thời gian qua. Theo dữ liệu thống kê giải quyết thời gian qua với phương án này, trong những năm đầu số người hưởng không giảm nhiều nhưng các năm sau giảm càng nhiều. 

Từ năm thứ 5 trở đi sẽ giảm nhanh, có thể giảm quá nửa số người hưởng so với giai đoạn vừa qua. Trong ngắn hạn, phương án này không giúp duy trì, gia tăng đối tượng tham gia BHXH bằng so với phương án 2 nhưng dài hạn tối ưu hơn.

Do quy định này không ảnh hưởng tới những người lao động đang tham gia BHXH nên cơ bản sẽ ít khả năng gặp phản ứng. Về nhược điểm, do chỉ áp dụng với người lao động bắt đầu tham gia BHXH từ ngày luật này có hiệu lực nên với hơn 17,5 triệu lao động đang tham gia BHXH vẫn có quyền chọn hưởng một lần. 

Do vậy, số người hưởng không giảm nhiều, đặc biệt trong những năm đầu sau khi luật mới có hiệu lực. Đồng thời tạo sự so sánh giữa những người lao động tham gia trước và sau khi luật này có hiệu lực trong việc hưởng.

Đối với phương án 2, đề xuất sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm mà người lao động có yêu cầu sẽ được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí, tử tuất. 

Thời gian đóng BHXH còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ BHXH.

Cần đánh giá kỹ tác động

Trao đổi với Tuổi Trẻ, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa, ủy viên chuyên trách Ủy ban Xã hội của Quốc hội, cho hay phương án 1 là phương án hoàn toàn mới chưa có trong các dự thảo Luật BHXH (sửa đổi). Vì là phương án mới nên ông Nghĩa cho rằng cần có đánh giá tác động kỹ.

Bởi theo ông Nghĩa, những người lao động tham gia BHXH trước ngày 1-1-2025 có thể sẽ được hưởng chính sách khác so với người lao động tham gia sau ngày 1-1-2025.

Với phương án 2, ông Nghĩa nói đây là phương án đã được nêu ra trong dự thảo trước đây song chưa thực sự thuyết phục. Ông cho rằng cần tính đến với phần tiền chủ sử dụng lao động, người lao động đóng vào quỹ hưu trí nên tách thành hai phần. 

Trong đó, một phần cứng và một phần mềm. Đối với phần cứng người lao động sẽ không được rút, còn với phần mềm sẽ coi như một khoản tiết kiệm của người lao động và sẽ được rút bất cứ lúc nào.

Thêm vào đó, theo ông Nghĩa, hiện nay theo thống kê của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, trong số hơn 4,8 triệu người lao động rút BHXH một lần giai đoạn 2016 - 2022 có 1,3 triệu người lao động quay trở lại.

Tuy nhiên, con số này chỉ chiếm được khoảng 30%, còn hơn 70% không quay lại. Do vậy, ông Nghĩa đề xuất nên tính quy định việc rút BHXH một lần theo lứa tuổi. Trong đó, với những người trên 40 tuổi có thể tính xem xét lại điều kiện rút BHXH một lần. Cụ thể, trong vòng sáu tháng sau khi nghỉ, mất việc không tìm được việc làm lại có thể rút BHXH một lần.

Thực tế những người ở nhóm tuổi này rất khó quay trở lại thị trường lao động, nhất là với lao động giản đơn, không có trình độ, kỹ năng... Còn với những người dưới 40 tuổi cần kéo dài thời gian ra để khuyến khích họ quay trở lại thị trường lao động.

Trong khi đó, PGS.TS Giang Thanh Long, giảng viên cao cấp Trường ĐH Kinh tế quốc dân, cho rằng việc hạn chế rút BHXH một lần là hoàn toàn chính xác. Bởi ở đây cần làm rõ việc không phải hạn chế quyền rút BHXH một lần của người lao động mà muốn bảo vệ người lao động trong dài hạn chứ không phải trước mắt. 

Liên quan phương án dự kiến người bắt đầu tham gia BHXH từ 1-1-2025 không được nhận BHXH một lần, trong đó chia hai nhóm, ông Long đánh giá đề xuất này để xử lý các nhóm đang có sự giao thoa giữa các quy định khác nhau. 

Trong đó, sẽ đưa một mốc thời gian để thực hiện và nhóm người lao động "mới tinh" sau 1-1-2025 sẽ không được rút BHXH một lần. Tuy nhiên, theo ông Long, việc đề xuất quy định như vậy cần đánh giá một cách rất kỹ càng, chi tiết.

Với phương án 2, ông Long nêu rõ đây là phương án đã được trình trước đó và nếu thực hiện được cũng tốt. Bởi sẽ giải quyết được nhu cầu ngắn hạn của người lao động gặp khó khăn và vẫn cho họ được có tên trong hệ thống BHXH.